Η υπόθεση με τον 3χρονο Άγγελο μάς άφησε άφωνους. Από την βαναυσότητα της κατά συρροήν κακοποίησής του μέχρι την απάθεια της μητέρας του, τη βιαιότητα του πατριού του. Όταν της είπαν, ότι το παιδί της είναι εγκεφαλικά νεκρό απάντησε: «Τι είναι αυτό;» κι ενώ ρίχνει ευθύνες προς τον σύντροφό της, η ανοχή της απέναντι στα βασανιστήρια του παιδιού της συνιστά ανάλογη κακοποίηση.
Η μητέρα του παιδιού είχε γνωρίσει μόλις πριν 3-4 μήνες τον σύντροφό της, μέσω των social media και είχε δεχτεί να μετακομίσει από την Αθήνα στο Ηράκλειο Κρήτης για να ζήσει μαζί του με το παιδί της. Από την αρχή το παιδί δεχόταν βίαιη και κακοποιητική συμπεριφορά. Ο ίδιος φέρεται να είναι χρήστης ουσιών, ενώ στο σπίτι του βρέθηκαν και ψυχοτρόπα ναρκωτικά χάπια. Αφού λοιπόν αν τον κατήγγειλε, όπως λέει, δεν θα μπορούσε να ξαναγυρίσει σπίτι της, προτίμησε να κάτσει άπραγη και να βλέπει το παιδί της να βασανίζεται καθημερινά.
«Ήμουν μπροστά όταν το χτυπούσε το παιδί, του έπαιρνα το ξύλο και αγκάλιαζα το παιδί. Την πρώτη φορά το πέταξα εγώ το ξύλο έξω στην αυλή, αυτός το έπαιρνε ξανά. Μετά το πέταξε η κόρη του έξω στην αυλή. Του μιλούσα αλλά δεν άκουγε ποτέ. Πήρα ξανά τον πατέρα μου αλλά μου έλεγε ότι τα πράγματα θα φτιάξουν. Εγώ του έλεγα ότι γίνονται χειρότερα. Δεν μπορούσα να του πω τι ακριβώς είχε γίνει. (…) Σε όλο αυτό φοβόμουνα να μιλήσω γιατί φοβόμουνα ότι θα μου κάνει κακό και εμένα. Δεν με είχε περιορισμένη, δεν με είχε χτυπήσει ποτέ, ούτε με είχε απειλήσει ότι θα με σκοτώσει, αλλά φοβόμουν να μιλήσω» ισχυρίστηκε στην απολογία της.
Και η απορία που γεννάται -αν και πλέον μπορεί να θεωρείται ακόμη και κλισέ- είναι η εξής: «τελικά, υπάρχει το μητρικό ένστικτο ή είναι ένας καλά διατηρημένος μύθος;». Πώς, αν υφίσταται μητρικό ένστικτο, μία μητέρα κακοποιεί η ίδια το παιδί της ή επιτρέπει με την ανοχή της να το κακοποιεί κάποιος άλλος;
Τι είναι το λεγόμενο μητρικό ένστικτο;
Μέλλοντες γονείς, έμπειροι γονείς, αλλά και αυτοί που σκέφτονται να αποκτήσουν παιδί βομβαρδίζονται με την ιδέα, ότι το μητρικό ένστικτο είναι κάτι που έχουν όλες οι μητέρες. Από αυτές τις γυναίκες περιμένει κανείς, ότι έχουν ένα είδος ενστικτώδους επιθυμίας να αποκτήσουν παιδί και με κάποιο τρόπο γνωρίζουν πώς να τα φροτνίσουν, ανεξαρτήτως αναγκών, επθυμιών ή εμπειρίας. Κι ενώ επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί και να τα φροντίσουν είναι κάτι το υπέροχο, η ιδέα, ότι μόνο και μόνο επειδή είσαι γυναίκα θα πρέπει να θέλεις παιδιά είναι μη ρεαλιστικό και φυσικά προσθέτει αρκετό άγχος και στρες.
Η ιδέα του μητρικού ενστίκτου υπονοεί ότι υπάρχει μια έμφυτη γνώση και ένα σύνολο αυτόματων συμπεριφορών φροντίδας του παιδιού. Η ιστορία μάς έχει κάνει να πιστέψουμε, ότι το μητρικό ένστικτο είναι αυτό που μας κινητοποιεί για να αποκτήσουμε παιδί και γνωρίζουμε επ’ ακριβώς τι να κάνουμε από τη στιγμή που θα ερθει στον κόσμο. Όμως, τα πράγματα δεν είναι έτσι. Μία μητέρα ή οποιοσδήποτε φροντίζει ένα νεογέννητο ή ένα παιδί- μαθαίνει την δουλειά στην πράξη, μέσα από την καθοδήγηση, τα σωστά πρότυπα και παρατηρώντας τι λειτουργεί και τι όχι σε κάθε παιδί. Και αυτή η διαρκής μάθηση συμβαίνει από τη στιγμή που το μωρό γεννιέται.
Είναι το μητρικό ένστικτο μύθος;
Ναι, σύμφωνα με τους ψυχολόγους, το μητρικό ένστικτο είναι ένας μεγάλος μύθος. Η εξαίρεση είναι ότι ένα άτομο, ανεξάρτητα από το φύλο ή τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, μπορεί να αποκτήσει νωρίς και να διατηρήσει μια έντονη αίσθηση του παιδιού του. Αλλά η ικανότητα είναι διαφορετική από το μητρικό ένστικτο. Για παράδειγμα, ένας γονιός μπορεί γρήγορα να αποκωδικοποιήσει το κλάμα του νεογέννητου μωρού του. Αυτό που λέμε «μητρικό ένστικτο», στην πραγματικότητα είναι ένας κοινωνικός κανόνας, παρά κάτι το έμφυτο ή μαγικό και άρα λίγο ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα. Σύμφωνα με έρευνες αυτή η «έκτη αίσθηση» που αποκαλείται «μητρικό ένστικτο» είναι βιολογικοί και ορμονικοί παράγοντες. Άλλες έρευνες, επίσης, καταρρίπτουν τον μύθο του μητρικού ενστίκτου τονίζοντας, ότι τόσο οι γυναίκες, όσο και οι άνδρες έχουν ανάλογη ικανότητα να αναγνωρίζουν το κλάμα του βρέφους τους. Οι ερευνητές προσδιόρισαν ότι ο χρόνος που αφιερώνει ένας γονιός με το μωρό του, σχετίζεται άμεσα με το να μπορεί να αναγνωρίσει το κλάμα του –δεν παίζει ρόλο το φύλο του γονέα.
Η κλινική ψυχολόγος & διδάκτωρ Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, είχε αναφέρει σε παλαιότερη συνέντευξή της, ότι το μητρικό ένστικτο είναι μύθος. «Επειδή μία γυναίκα έγινε μητέρα, δεν σημαίνει πως αυτόματα αγαπά και το παιδί», είχε αναφέρει χαρακτηριστικά.
Συνεπώς, η ιδέα, ότι οι γυναίκες είναι αυτές που πρέπει να θέλουν παιδιά και ενστικτωδώς γνωρίζουν πώς να τα φροντίσουν, δημιουργεί πίεση, τόσο κοινωνική, όσο και αυτοεπιβαλλόμενη. Παράλληλα, υποβιβάζει την ικανότητα του πατέρα ή άλλης γονεϊκής φιγούρας να αναπτύξει ισχυρό δεσμό με το μωρό. Όπως προαναφέρθηκε, τόσο οι μαμάδες, όσοι και οι μπαμπάδες είναι εξίσου ικανοί. Και αυτές οι προσδοκίες μπορεί να οδηγήσουν σε επιλόχειο κατάθλιψη ή άλλες διαταραχές.
«Το ότι φέρνεις στον κόσμο ένα παιδί δεν σε καθιστά μητέρα. Το μητρικό ένστικτο είναι μέχρι ενός βαθμού, από εκεί και πέρα κάθε γυναίκα αναπαράγει δια γενεολογικά αυτό που έχει ζήσει η ίδια ούσα παιδί. Σίγουρα αυτή η γυναίκα κακοποιούνταν, με αποτέλεσμα να το αναπαράγει στο παιδί, όμως αυτό δεν είναι δικαιολογία», είπε η ψυχολόγος Φραντζέσκα Καραγιάννη, αναφερόμενη στην υπόθεση του 3χρονου Άγγελου.
Συμπερασματικά, αυτό που νομίζουμε ως μητρικό ένστικτο είναι μύθος και η διαιώνιση της ιδέας, ότι είναι αληθινό καθιστά την γονεϊκότητα -και την επιλογή για αυτή- ακόμη δυσκολότερη. Έτσι, ας αφήσουμε τις μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Το να είσαι γονιός είναι μία πρόκληση και μαθαίνεις στην πορεία…
Κι εμείς τι κάνουμε;
Ωραία, και δεχόμαστε ότι υφίσταται το λεγόμενο μητρικό ένστικτο. Έστω και η μητέρα του 3χρονου Άγγελου δεν διακατεχόταν από κανένα ένστικτο: μητρικό ή οποιοδήποτε. Αυτό το παιδί, όπως επισημαίνουν οι πληροφορίες, ήταν θύμα κακοποίησης για πολύ καιρό.
Κανείς δεν άκουσε τίποτα και ποτέ; Ένα κλάμα; Ένα ουρλιαχτο και να επέμβει; Θέλουμε να μιλάμε για ένστικτο της μητέρας. Για το ένστικτο του ανθρώπου ποιος θα μιλήσει; Τα ευρήματα της πρώτης ιατροδικαστικής γνωμάτευσης έδειξαν μια ανησυχητική εικόνα επαναλαμβανόμενων και συστηματικών κακοποιήσεων, που φαίνεται να είχαν διαρκέσει αρκετό χρόνο.
Δεν υπήρξε κανείς να επέμβει τόσο καιρό; Παρά μόνον ΕΝΑ 17χρονο κορίτσι, μία γειτόνισσα που ειδοποίησε το ΕΚΑΒ, ενώ προσπαθούσε να το επαναφέρει στη ζωή. Δεν είχε μητρικό ένστικτο, ήταν απλά άνθρωπος.
Χωρίς πρόθεση να μηρυκάσουμε τα περί προστασίας του αγέννητου παιδιού που με στόμφο προτάσσεται στο δημόσιο βήμα, ωστόσο είναι μία καλή ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε, τι οφείλουμε να κάνουμε όλοι μας για να προστατέψουμε το γεννημένο. Με όλες μας τις δυνάμεις, με κάθε δυνατό τρόπο.
Γιατί αν γλιτώσει το παιδί, υπάρχει ελπίδα…
