Σε μια υγιή σχέση γονέα – παιδιού, ο γονιός είναι αυτός που δίνει την αγάπη, την καθοδήγηση και την υποστήριξη στο παιδί. Ωστόσο, κάποιες φορές τα παιδιά μπαίνουν στη θέση των γονιών ή των φροντιστών, αναλαμβάνοντας ευθύνες, τις οποίες δεν είναι έτοιμα να εκπληρώσουν.
Αυτή η δυναμική, της γονεοποίησης, συχνά αναπτύσσεται, όταν στους γονείς λείπουν οι φυσικές, ψυχικές ή συναισθηματικές ικανότητες, απαραίτητες για την πλήρη στήριξη του παιδιού.
Οι ψυχολόγοι εξηγούν, ότι αυτό το φαινόμενο μπορεί να προκαλέσει στα παιδιά σύγχυση και να τους δημιουργήσουν άγχος, ότι δεν έχουν κάποιον να βασιστούν πέρα από τον εαυτό τους.
Τι σημαίνει γονεοποίηση ενός παιδιού; Ένα γονεοποιημένο παιδί είναι εκείνο, το οποίο αναλαμβάνει τον ρόλο του φροντιστή ή του γονέα, είτε σωματικά, είτε συναισθηματικά, προτού το ίδιο είναι αναπτυξιακά έτοιμο. Αυτά τα παιδιά αναλαμβάνουν ευθύνες, χωρίς να λαμβάνουν την απαραίτητη γνώση ή υποστήριξη για να το κάνουν.
Είδη γονεοποίησης
Υπάρχουν δύο είδη γονεοποιησης: η συναισθηματική και η σωματική
Στην συναισθηματική γονεοποίηση ένα παιδι παρέχει συναισθηματική υποστήριξη στους γονείς του, δίνοντας συμβουλές, προσφέροντας ανακούφιση και επιβεβαίωση στα μέλη της οικογένειας, είτε πάντα είναι συναισθηματικά διαθέσιμο. Με τον τρόπο αυτό, συχνά ένα τέτοιο παιδί παίζει τον ρόλο του μέντορα μέσα στο ίδιο του το σπίτι.
Η σωματική γονεοποίηση αναφέρεται στην σωματική πλευρά, όπου ένα παιδί αναλαμβάνει υποχρεώσεις ενηλίκου, όπως μαγείρεμα, καθάρισμα, babysitting στα αδέλφια του ή ακόμη και τη διαχείριση των οικονομικών του σπιτιού
Ενώ ορισμένες από αυτές τις εργασίες μπορεί να είναι κατάλληλες για την ηλικία ή να θεωρούνται ως αγγαρείες, γίνονται μια μορφή γονικής μέριμνας εάν το παιδί επιβαρύνεται υπερβολικά, εξυπηρετώντας τις ανάγκες του γονέα και όχι του παιδιού.
Τα σημάδια ενος παιδιού – γονέα
- Έντονη επιθυμία να ευχαριστήσει τους μεγαλύτερους συχνά εις βάρος των δικών του αναγκών
- Αυξημένο άγχος, ειδικότερα σε ό,τι αφορά τη φροντίδα των άλλων.
- Αισθήματα ενοχής ή ντροπής
- Συνεχής ανησυχία ειδικά για τα συναισθήματα και την ευημερία των άλλων
- Τάσει να προσφέρει ανακούφιση στην δυσφορία των άλλων, ακόμη κι αν στοιχίσει συναισθηματικά στο ίδιο.
- Δυσκολία έκφρασης των δικών του αναγκών και επιθυμιών
- Απώλεια των εμπειριών της παιδικής του ηλικίας, όπως το παιχνίδι με φίλους
- Δεν μπορεί να βάλει εύκολα υγιή όρια
- Νιώθει υπεύθυνο για τις δυσκολίες της οικογένειας ή πιστεύει ότι εκείνο μπορεί να διορθώσει τα πάντα
- Αισθάνεται πνιγμένο από τις ευθύνες του σπιτιού
Αιτίες και συνέπειες της γονεοποίησης του παιδιού
Το φαινόμενο αυτό οφείλεται σε διάφορους λόγους, αλλά ποτέ δεν είναι λάθος του παιδιού. Τις περισσότερες φορές συμβαίνει λόγω ασθένειας του γονέα, χρήσης ουσιών από γονέα/γονείς, ψυχικές δυσκολίες γονιών ή έλλειψη κατάλληλης στήριξης του γονέα/των γονέων από άλλους ενήλικες.
Αυτό ωστόσο, έχει μακροπρόθεσμες συνέπειες για τα παιδιά αυτά. Οι κυριότερες είναι οι εξής:
Ζητήματα ψυχικής υγείας
Είναι το πιο συχνό αποτέλεσμα του φαινομένου. Τα γονεοποιημένα παιδιά, κυρίως οι έφηβοι, συχνά εξαναγκάζονται να καταπνίξουν τις δικές τους ανάγκες, κάτι που οδηγεί σε σοβαρές ψυχικές διαταραχές, όπως κρίσεις άγχους, κατάθλιψη, κοινωνική απομόνωση, ακόμη και αυτοκτονικές τάσεις.
Καταπιεσμένες ανάγκες
Οι ανάγκες και επιθυμίες ενός γονεοποιημένου παιδιού συχνά αγνοούνται ή περνούν απαρατήρητες. Στο πέρασμα των χρόνων, αυτή η κατάσταση μπορεί να δημιουργήσει μία στρεβλή πεποίθηση, ότι οι δικές του ανάγκες είναι λιγότερο σημαντικές από τον άλλων, οδηγώντας τα έτσι να προτεραιοποιούν τους άλλους εις βάρος του εαυτού τους, καθώς μεγαλώνουν.
Δημιουργούν ή μένουν σε μη υγιείς σχέσεις
Όταν δεν έχουν ως πρότυπο υγιείς σχέσεις, τα γονεϊκά παιδιά στο μέλλον «αναζητούν» πανομοιότυπες καταστάσεις, όπου κι εκεί έχουν τον ρόλο του φροντιστή. Μπορεί, επίσης, να μένουν σε σχέσεις, όπου χειραγωγούνται, πιστεύοντας, ότι είναι απαραίτητοι για το άλλο πρόσωπο, προκειμένου να επιβιώσουν. Έρευνες έχουν δείξει, οτι αυτά τα παιδιά είναι περισσότερο πιθανό να δημιουργούν μη υγιείς δεσμούς.
Υπάρχει λύση;
Αν και η γονεοποίηση έχει εκτεταμένες επιπτώσεις, μόλις αναγνωριστεί, μπορεί να γίνει επεξεργασία της με έναν ικανό θεραπευτή που έχει εκπαιδευτεί στη διαχείριση σχεσιακών τραυμάτων. Κατά τη συνεργασία με έναν ψυχοθεραπευτή πάνω σε αυτά τα ζητήματα, μπορεί να είναι ωφέλιμο να διερευνηθεί πλήρως το φάσμα των συμπεριφορών και των δυναμικών που χαρακτήριζαν το συγκεκριμένο οικογενειακό περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε κανείς, το πώς αντιλαμβανόταν κανείς αυτά τα ζητήματα εκείνη την εποχή και τις επιπτώσεις που μπορεί να είχαν αυτές οι δυσκολίες.
Είναι επίσης χρήσιμο να αφήσετε χώρο για να επικεντρωθείτε στη διερεύνηση του φάσματος των συναισθημάτων που μπορεί να προκύψουν όταν κάποιος έχει αναγνωρίσει ότι έχει γίνει γονέας, συμπεριλαμβανομένου του θυμού και της θλίψης. Τέλος, είναι δύσκολο να θεραπευτεί κανείς από την γονεοποίηση όσο είναι μπλεγμένος σε σχέσεις που ξεπερνούν τα όρια (συμπεριλαμβανομένων των σχέσεων με τον γονέα που δημιούργησε αυτή τη δυναμική) και η διαδικασία αυτή περιλαμβάνει απαραίτητα την εξέταση των υφιστάμενων σχέσεων, ώστε να υποστηριχθεί το ενήλικο πια παιδί με τη δημιουργία αμοιβαίων, υγιών, υποστηρικτικών και οριοθετημένων σχέσεων.
